AS 9100 – jak działa System Zarządzania Jakością w lotnictwie

AS 9100 – norma, która przeniesie nas w świat lotnictwa

Lotnictwo od zawsze kojarzyło się z prestiżem. Mali chłopcy klejąc plastikowe modele marzyli o zostaniu pilotem. Jednak tylko najwytrwalsi postanowili związać swoje przyszłe życie zawodowe z tym zawodem. Pozostali odłożyli marzenia na półkę próbując je realizować w trochę inny sposób. Nie było to jednak łatwe. Przez lata bowiem podniebne podróże były dla wielu synonimem luksusu. Latanie samolotem na dobre rozpowszechniło się w Polsce dopiero po rozpoczęciu naszego członkowstwa w Unii Europejskiej i wejściu na polski rynek pierwszych przewoźników niskokosztowych. Co jednak stało się z pasją i zamiłowaniem do lotnictwa. Czy nadal leży zakurzona między książkami, czy jednak może jest ona realizowana w trochę inny sposób? Nie wszyscy pewnie wiedzą, ale sektor lotniczy w Polsce jest dość dobrze rozwinięty i z każdym rokiem coraz bardziej rośnie. Aktualnie to nie tylko branża produkcyjna, ale również centra dystrybucyjne, sektor serwisowy a także biura inżynierskie. Członkami założonego w Rzeszowie stowarzyszenia Dolina Lotnicza jest już blisko 200 firm, które zatrudniają około 35 tysięcy pracowników. Wśród największych i najbardziej rozpoznawalnych marek możemy wymienić chociażby Pratt & Whitney – producenta silników lotniczych, Boeing – jednego z największych producentów samolotów, który posiada w Polsce swoje biura inżynierskie oraz centrum dystrybucyjne, czy chociażby nasz rodzimy LOT AMS świadczący usługi serwisowe samolotów. Nie brakuje jednak również i mniejszych podmiotów czy lokalnych firm, które podjęły wyzwanie i wkroczyły w świat lotnictwa. Aby jednak tego dokonać konieczne było dostosowanie standardów organizacyjnych firm do tych panujących w tej wymagającej branży. Jednym z takich wymagań było wdrożenie Systemu Zarządzania Jakością opartego głównie o normę AS 9100. Czym ona jest oraz jakie narzuca wymagania dowiemy się z dzisiejszego materiału. Na początek jednak przyjrzymy się samej historii normy oraz sprawdźmy jak się zmieniała na przestrzeni lat. Miłej lektury!

W skrócie

Czytając ten artykuł dowiesz się:

• Na czym bazuje norma AS 9100 a także czym różni się od EN 9100 oraz JISQ 9100.
• Jakie zastosowanie mają normy AS 9110 oraz AS 9120.
• Jakie są wymagania AS 9100, oraz czym różnią się one od ISO 9001.
• Jakie informacje powinny zostać obowiązkowo udokumentowane.
• Czym jest baza OASIS, oraz jak ją wykorzystać do zarządzania dostawcami.

AS 9100 – historia normy

Pierwsze prace na opracowaniem standardu dedykowanego dla branży lotniczej rozpoczęły się jeszcze w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Punktem wyjścia była norma Boeing’a D1-9000. Nowa specyfikacja oznaczona jako ARD9000 wydana została w październiku 1996 roku i bazowała na wymaganiach ISO 9001:1994. Niecały rok później, bo w maju 1997 dokonano zmiany nazwy na AS 9000. Nowy standard rozpowszechnił się jednak głównie na terenie Stanów Zjednoczony. Europejskie firmy bazowały bowiem na innej chociaż dość podobnej normie – prEN9000-1. Jej podstawą również było ISO 9001:1994. Aby jednak nie dublować pracy podjęto decyzję o połączeniu AS 9000 oraz prEN9000-1 w jedną specyfikację. W efekcie powstał jeden dokument, ale oznaczony został dwoma numerami. AS 9100 wydany został na terenie Ameryki Północnej, zaś EN 9100 w Europie.

Początkiem 2001 roku opublikowane zostało nowe wydanie normy AS 9100. Poza EN 9100 pojawiła się również kolejna specyfikacja oznaczona tym razem jako JISQ 9100. Zawierała ona identyczne wymagania jak AS 9100 z tą różnicą, że została przeznaczone dla firm zlokalizowanych w Azji i Oceanii. Nowe wydanie podyktowane było między innymi dostosowaniem AS 9100 do normy ISO 9001:2000. Wśród głównych zmian, które zostały wprowadzone było odejście od wymogu opracowywania 20 różnych procedur na rzecz podejścia procesowego.

Jeśli interesuje Was również sama historia normy ISO 9001 to zapraszam do osobnego wpisu na blogu: ISO 9001 – czy warto wdrożyć System Zarządzania Jakością w swojej firmie? Część 1.

Nowe wydanie podzielone zostało jednak na dwie sekcje. Pierwsza bazowała na najnowszym wydaniu ISO 9001, natomiast druga wciąż odnosiła się do ISO 9001:1994. Zatem firmy, które posiadały już wdrożony System Zarządzania Jakością oparty o AS 9100 mogły podjąć decyzję według, których wymagań będą funkcjonować. Musiały jednak podjąć zobowiązanie do przyszłego wdrożenia nowych wymagań normy. Możliwość ta została zniesiona w 2004 roku w raz z wydaniem B normy AS 9100. Od tego momentu wszystkie firmy musiały oprzeć swój System Zarządzania Jakością o podejście procesowe.

Kolejne, oznaczone tym razem literą C, wydanie normy AS 9100 pojawiło się w 2009 roku. Jedną z najważniejszych zmian było rozszerzenie zastosowania standardu o przemysł zbrojeniowy oraz kosmiczny. Poza tym większy nacisk położono na zarządzanie ryzykiem oraz pomiary zgodności wyrobu oraz dostaw na czas. Wśród definicji po raz pierwszy pojawiły się elementy krytyczne (ang. critical items) oraz wymagania specjalne (special requirements). Najnowsze wydanie AS 9100 pochodzi z 2016 roku i bazuje na wymaganiach ISO 9001:2015. W normie pojawiły się między innymi części podrobione (ang. counterfeit parts) oraz bezpieczeństwo wyrobu (product safety). Dodatkowo niezgodności mogą być teraz analizowane pod kątem wpływu czynnika ludzkiego, z czym do tej pory walczono, skupiając się raczej na niedoskonałości Sytemu Zarządzania Jakością.

AS 9100, AS 9110 oraz AS 9120 – zastosowanie

Rodzina norm serii AS 91XX definiujących wymagania jakie musi spełnić System Zarządzania Jakością składa się z trzech różnych standardów. Cechą wspólną każdego z nich jest podstawa w postaci wymagań ISO 9001. Natomiast każda ze specyfikacji posiada inne zastosowanie:
– AS 9100 – przeznaczona jest dla firm produkcyjnych z branży lotniczej, obronnej oraz kosmicznej.
– AS 9110 – ma zastosowanie dla firm wykonujących usługi serwisowe dla lotnictwa
– AS 9120 – dedykowana jest dystrybutorów części lotniczych.

AS 9100 a ISO 9001 – różnice

Wspomnieliśmy przed chwilą kilkukrotnie, że ISO 9001 stanowi podstawę dla standardu AS 9100. Oznacza to zatem, że AS 9100 zawiera wszystkie wymagania, które zawiera ostatnie wydanie ISO 9001. Rozszerza je jednak o ponad 100 zapisów, które są specyficzne dla branży lotniczej, obronnej oraz kosmicznej. Dodatkowe wymagania oznaczone zostały pogrubioną kursywą, tak aby były łatwe do zidentyfikowania. Analogiczną metodę zastosowano w przypadku norm AS 9110 oraz AS 9120.

Co ciekawe, certyfikując dany System Zarządzania Jakością do wymagań AS 9100 otrzymujemy również certyfikat ISO 9001. Więcej na ten temat przeczytacie w innym materiale:
Certyfikat ISO 9001 – jak wdrożyć System Zarządzania Jakością krok po kroku – część 3

AS 9100 – wymagania normy

Jak już wspomnieliśmy AS 9100 bazuje na wymaganiach ISO 9001 a więc zachowuje również analogiczną strukturę wymagań. Sprawdźmy zatem jak kształtują się wymagania normy, ale z wyłączeniem ISO 9001, które omawialiśmy w przywołanej wcześniej pierwszej części materiału o tej specyfikacji.

Rozdziały 1-3: Zakres, odniesienia normatywne oraz terminy i definicje

Pierwsze rozdziały normy AS 9100 to forma wprowadzenia, która między innymi definiuje zakres stosowania normy oraz podkreśla, że stanowi ona uzupełnienie do innych wymagań a nie alternatywę. Odnosi się również bezpośrednio do normy ISO 9001, a także wprowadza pięć definicji: części podrobione, elementy krytyczne, charakterystyki kluczowe, bezpieczeństwo wyrobu a także wymagania specjalne.

Rozdział 4: Kontekst organizacji

AS 9100 wymaga, aby System Zarządzania Jakością bazował między innymi na wymaganiach klienta oraz ustawowych. Dodatkowo rozszerza wymagania dotyczące przechowywania udokumentowanej informacji. Zaliczyć do niej możemy opis zainteresowanych stron, granice oraz zastosowanie Systemu Zarządzania Jakością a także opis procesów jakościowych, ich kolejność, powiązania występujące pomiędzy tymi procesami, czy uprawnienia i odpowiedzialności.

Rozdział 5: Przywództwo

Rozdział ten definiuje zobowiązanie najwyższego kierownictwa do pomiaru zgodności wyrobów i usług oraz dostaw na czas, a jeśli zajdzie taka potrzeba również do podjęcia stosownych działań naprawczych. Określa także wymóg wyznaczenia przedstawiciela kierownictwa, który będzie odpowiedzialny za zgodność z wymaganiami AS 9100.

Rozdział 6: Planowanie

W przypadku rozdziału szóstego norma AS 9100 bazuje w całości na ISO 9001 nie dodając żadnych nowych zapisów.

Rozdział 7: Wsparcie

AS 9100 rozszerza wymagania określone w rozdziale siódmym o dodatkowe zapisy dotyczące zapewnienia śledzenia pomiarów, w tym kalibracji a także w odniesieniu do świadomości, oraz nadzoru nad udokumentowaną informacją. Poza tym w kilku punktach pojawiają się również noty wyjaśniające.

Rozdział 8: Działania operacyjne

Dochodzimy do rozdziału ośmego, który posiada najbardziej rozbudowaną strukturę wymagań. To właśnie w nim znajdziemy najwięcej zapisów, które dodatkowo narzuca nam AS 9100. Wśród nich wymienić możemy całkiem nowe podpunkty, które definiują wymagania związane z zarządzaniem ryzykiem operacyjnym, zarządzaniem konfigurację, bezpieczeństwem wyrobu, czy zapobieganiem częściom podrobionym. Rozszerzone wymagania odnoszą się także do projektowania i rozwoju, gdzie rozbudowano zapisy dotyczące planowania a także danych wejściowych i wyjściowych. AS 9100 kładzie również większy nacisk dotyczący prowadzenia nadzoru nad tym procesem a w szczególności testom, które mają na celu weryfikację i walidację danego projektu. Chcąc wdrożyć jakiekolwiek zmiany do projektowania i rozwoju musimy najpierw uprzedzić o tym naszego klienta. Zaś sam nadzór nad zmianami musi spełniać wymagania dotyczące zarządzania konfiguracją.

Znacząco rozbudowane zostały także zapisy dotyczące wymagań jakie stawiamy nadzorowi nad dostawcami i procesom dostarczanym z zewnątrz. Analogicznie wygląda sytuacja z nadzorem nad produkcją i usługami. W tym przypadku dodano nadzór nad wyposażeniem, narzędziami, oprogramowaniem, procesami specjalnymi, oraz weryfikację samego procesu produkcyjnego, która obejmuje kontrolę pierwszej sztuki (FAI – First Article Inspection).

Bardziej sprecyzowane zostały także wymagania dotyczące zabezpieczania wyrobu, gdzie dodano chociażby nadzór nad datą ważności o ile ma ona zastosowanie. Sprzedaż produktu lub usługi to również więcej obowiązków, które obejmują między innymi zbieranie i analizę danych serwisowych, czy zapewnienie wsparcia produktu. Dokumentacja związana z użytkowaniem produktu, jego serwisem i naprawami powinna być nadzorowana, aktualizowana i przede wszystkim udostępniona użytkownikowi.

Proces zarządzania niezgodnymi wyjściami zgodnie z zapisami AS 9100 powinien zostać udokumentowany. Zaś dyspozycje „użyć jak jest” lub „naprawa” może być wydana wyłącznie przez personel, który posiada stosowne uprawnienia.

Rozdział 9: Ocena wydajności

Rozdział ten kładzie większy nacisk na zadowolenie klienta poprzez dodanie wymogu monitorowania między innymi zgodności produktów i usług, dostaw na czas, czy reklamacji. Jeśli w trakcie dokonanej oceny stwierdzone zostaną problemy to organizacja powinna opracować i wdrożyć plan naprawczy. Rozszerzają się również wymagania dotyczące danych wejściowych oraz wyjściowych z przeglądu zarządzania. Dodane zostały odpowiednio wyniki dostaw na czas oraz zidentyfikowane ryzyka.

Rozdział 10: Doskonalenie

AS 9100 narzuca dodatkowe wymagania w kwestii niezgodności, działań korygujących oraz ciągłego doskonalenia. Analizując przyczynę danej niezgodności jednym z elementów, który powinien być brany pod uwagę jest czynnik ludzki. Jeśli odpowiedzialność za powstałą niezgodność spoczywa na dostawcy to organizacja powinna zapewnić spływ odpowiednich wymagań odnoszących się do działań korygujących. Jeśli zaś działania korygujące nie są wdrażane zgodnie z harmonogramem lub nie są efektywne to organizacja powinna podjąć stosowne działania. Natomiast sam proces zarządzania niezgodnością oraz działaniami korygującymi powinien zostać udokumentowany. W kwestii ciągłego doskonalenia obowiązkiem organizacji jest monitorowanie wdrażania usprawnień oraz ocena ich efektywności.

AS 9100 – dokumentacja obowiązkowa

Skoro wiemy już jakie wymagania należy spełnić, aby uzyskać certyfikat AS 9100 dla Systemu Zarządzania Jakością to warto byłoby również sprawdzić jaka dokumentacja jest obowiązkowa do wdrożenia.
Ponieważ norma AS 9100 bazuje na wymaganiach ISO 9001 to również w niej znajdziemy zwrot „udokumentowana informacja”. Określenie to wdrożone zostało w ostatnim wydaniu ISO 9001 z 2015 i określa zarówno dokumenty jak i zapisy. Szerzej o tym temacie przeczytać możecie w innym artykule na blogu: Dokumentacja obowiązkowa wg ISO 9001 – czy warto wdrożyć System Zarządzania Jakością – część 2.

Zatem, aby dany System Zarządzania Jakością spełniał wymagania AS 9100 konieczne będzie opracowanie dokumentacji, w skład której wejdzie:
– zakres Systemu Zarządzania Jakości, w tym jego granice i zastosowanie – punkty 4.3 i 4.4.2
– opis zainteresowanych stron – 4.4.2
– opis, zastosowanie oraz kolejność procesów Systemu Zarządzania Jakością a także interakcje występujące pomiędzy nimi a także przypisane odpowiedzialności i uprawnienia dla tych procesów – 4.4.2
– Polityka Jakości – 5.2
– cele jakościowe, w raz z planem ich osiągnięcia – 6.2
– procedura dotycząca nadzoru nad procesami, produktami i usługami dostarczanymi z zewnątrz – 8.4.1
– proces nadzoru nad niezgodnymi produktami i usługami – 8.7.1
– proces zarządzania niezgodnościami i działaniami korygującymi – 10.2.1

Poza powyższą dokumentacją organizacja powinna przechowywać również dowody obiektywne potwierdzające, że System Zarządzania Jakością jest efektywny i zgodny z wymaganiami. Są to:
– zapisy dowodzące, że procesy Systemu Zarządzania Jakością działają zgodnie z planem – pkt. 4.4.2
– certyfikaty kalibracji oprzyrządowania do monitorowania i pomiarów, oraz zastosowana podstawa jeśli nie istnieje krajowy lub międzynarodowy standard – 7.1.5.1 oraz 7.1.5.2
– zapisy potwierdzające kompetencje personelu – 7.2
– zapisy dotyczące nowych wymagań a także przeglądu wymagań dla produktów lub usług – 8.2.3.2
– dane wejściowe dotyczące projektowania i rozwoju – 8.3.3
– dane z nadzoru dla projektowaniem i rozwojem – 8.3.4
– dane wyjściowe z projektowania i rozwoju oraz ich przegląd – 8.3.5 oraz 8.3.2
– zmiany w projektowaniu i rozwoju – 8.3.6
– charakterystyki dla produktów i usług – 8.5.1
– zapisy z walidacji procesów produkcyjnych – 8.5.1.3
– zapisy potwierdzające zapewnienie śledzenia – 8.5.2
– zapisy dotyczące nadzoru nad własnością klienta – 8.5.3
– zapis zmian dotyczących nadzoru nad produkcją lub usługami – 8.5.6
– zapisy zgodności wyrobów lub usług – 8.6
– zapisy dotyczące niezgodnych wyjść – 8.7.2
– ocena wydajności Systemu Jakości – 9.1.1
– program auditów wewnętrznych oraz zapisy potwierdzające ich wykonanie – 9.2.2
– zapisy z przeglądu zarządzania – 9.4
– zapisy dotyczące podjętych działań korygujących – 10.2

Mimo, że powyższe dokumenty i zapisy są oznaczone jako obowiązkowe to może się zdarzyć, że jednak nie będą miały zastosowania dla danej organizacji. W takim wypadku należy dokonać wyłączenia z zakresu Systemu Zarządzania Jakością. Będą to analogicznie jak w przypadku normy ISO 9001 zapisy związane z kalibracją, projektowaniem i rozwojem, a także śledzeniem.

Baza danych OASIS – jak nadzorować dostawców

International Aerospace Quality Group – IAQG, czyli organizacja, która od czerwca 1999 jest odpowiedzialna za normę AS 9100 prowadzi również bazę danych OASIS. Narzędzie daje możliwość weryfikacji firm zlokalizowanych na całym świecie pod kątem posiadania certyfikacji do normy AS 9100. Ale to nie wszystko. Poza podstawowymi danymi takimi jak data wystawienia i ważności certyfikatu możemy również poprosić daną organizację o dostęp do zapisów z auditów. Jest to praktykowane zwłaszcza w kontekście prowadzenia nadzoru nad dostawcami, zaś zapewnienie dostępu bardzo często jest narzucone wymaganiami jakie powinien spełniać System Zarządzania Jakością danej organizacji. Pozwala nam to nie tylko na dokonanie szczegółowej analizy wyników auditów trzeciej strony, ale również działań, które zostały podjęte w celu wyeliminowania przyczyn stwierdzonych niezgodności.

Baza OASIS dostępna jest na stronie IAQG.

Dodatkowo strona przybliża nam działalność organizacji oraz zawiera szczegółowe informacje na temat firm posiadających członkostwo w IAQG. Znajdziemy tam również listę innych norm, które są nadzorowane przez grupę a także słownik, który przybliży nam podstawowe definicje. Jeśli lubicie podcasty to IAQG ma również coś dla Was. Quality Horizon to projekt, który pozwala nam być na bieżąco ze zmieniającymi się wymaganiami, poznać aspekty związane z procesem certyfikacji a także daje możliwość, aby dowiedzieć się nieco więcej o jakości. Bazuje on na wywiadach z przedstawicielami branży lotniczej.

AS 9100 – podsumowanie

Standard AS 9100 określa szczegółowe wymagania Systemu Zarządzania Jakością jakie są stawiane organizacjom z branży lotniczej, obronnej i kosmicznej. Norma, w zależności od regionu, wydawana jest pod trzema różnymi oznaczeniami AS 9100, EN 9100, oraz JISQ 9100. Jednak poza pierwszymi literami w jej numerze nie różnią się one niczym. Najpowszechniej stosowaną wersją jest oznaczenie AS, które stanowi akronim od Aerospace Standard. Norma kładzie szczególny nacisk na aspekty, które są krytyczne z punktu widzenia wspomnianych trzech przemysłów. Standardem jest wykonywanie raportów kontroli pierwszej sztuki, nadzór nad konfiguracją, czy działania mające na celu minimalizacje ryzyka występowania części podrobionych. AS 9100 wprowadza również kilka nowych definicji wśród, których wymienić możemy chociażby elementy krytyczne, czy bezpieczeństwo wyrobu. Norma ma zastosowanie dla firm produkcyjnych oraz usługowych. W przypadku prowadzenia usług serwisowych, czy centrów dystrybucyjnych zastosowanie mają inne specyfikacje z rodziny AS 91XX. A co Wy uważacie na temat AS 9100? Czy są w niej elementy, które są Waszym zdaniem zbędne? A może autorzy normy powinni położyć większy nacisk na niektóre aspekty? Podzielcie sie Waszą opinią w komentarzach. Do zobaczenia w następny poniedziałek!