Diagram relacji, czyli co łączy poszczególne przyczyny zaistniałego problemu
Każda przyczyna ma swój skutek – na takim właśnie podejściu bazuje jedna z popularniejszych technik rozwiązywania problemów. Powszechnie jest ona znana jako diagram Ishikawy. Założenie to jest tak oczywiste, że nikomu nawet nie przyjdzie do głowy, aby je negować. Co więcej, analizując dany problem nie szukamy wyłącznie jego przyczyny źródłowej, ale także powodów dlaczego system jakości w ogóle pozwolił na powstanie danej niezgodności. Dodatkowo jeśli mamy do czynienia z reklamacją od klienta to podstawą będzie również sprawdzenie dlaczego kontrola jakości, która zwolniła dany produkt, nie była efektywna. Tak to mniej więcej wygląda w większości przypadków. Ale, gdyby tak pójść o krok dalej i zastanowić się, czy poszczególne przyczyny nie generują kolejnych. Bowiem chyba każdy z nas spotkał się z sytuacją, że istnieje kilka mniejszych lub większych czynników, które miały rzeczywisty wpływ na zaistnienie problemu. Temat ten nie jest jednak nowy, bo na jego podstawie opracowana została metodologia, która w 1976 roku zaliczona została do grona siedmiu nowych narzędzi zarządzania jakością. Jest nią diagram relacji, dość ciekawe choć nie tak spopularyzowane narzędzie do rozwiązywania problemów jak chociażby wspomniany diagram rybiej ości. Dlatego w tym materiale poświęcimy mu trochę uwagi, bo naprawdę warto. W efekcie po przeczytaniu tego artykułu powinniście wiedzieć jak go stosować w praktyce. Miłej lektury!
W skrócie
Czytając ten artykuł dowiesz się:
- Co to jest diagram relacji.
- Jak krok po kroku wykonać analizę stosując diagram relacji.
- Jakie mogą być zalety stosowania tego narzędzia.
- Czym różni się diagram relacji od diagramu Ishikawy oraz jak wykorzystać zalety obu tych metod do rozwiązywania skomplikowanych problemów.
Diagram relacji – wprowadzenie i definicja
Zanim przejdziemy do meritum przenieśmy się jeszcze na chwilę do roku 1968. To właśnie wówczas na rynku wydawniczym ukazała się książka Gemba no QC Shuho. Jej autorem był dobrze wszystkim znany Kaoru Ishikawa, twórca nazwanego jego nazwiskiem diagramu. W opracowaniu tym zebrał on siedem różnych narzędzi zarządzania jakością, które nazwał tradycyjnymi. Ze względu na zastosowanie podzielił je na dwie odrębne grupy. Część z nich służyła do zapewnienia, że każdy proces realizował będzie przyjęte założenia. Natomiast pozostałe miały na celu rozwiązywanie zaistniałych problemów.
Potrzeby rynku okazały się być jednak sporo większe. W efekcie już 8 lat później JUSE, czyli Japoński Związek Naukowców i Inżynierów stworzyło nowe zestawienie, którego rola była dużo szersza. Nazwane zostało ono siedmioma nowymi narzędziami zarządzania jakością, lub też ze względu na ich przeznaczenie nowymi narzędziami zarządzania i planowania. W gronie tym znalazł się właśnie diagram relacji. Narzędzie, którego rolą jest między innymi powiązanie potencjalnych przyczyn z zaistniałym problemem. Ale to nie wszystko, bowiem w innym przypadku nie wyróżniałoby się ono na tle innych opracowanych wcześniej metodologii. Skupia ono swoją uwagę między innymi na zależnościach jakie mogą, lub występują pomiędzy poszczególnymi czynnikami, które miały wpływ na wystąpienie danej niezgodności.
Więcej na temat zarówno tradycyjnych jak i nowych narzędzi zarządzania jakością przeczytacie we wpisach:
Diagram relacji (ang. Interrelationship diagram) jest to narzędzie służące do zobrazowania relacji jakie zachodzą między poszczególnymi przyczynami powodującymi problem. Metodologia znana jest również pod nazwą diagram współzależności przyczyn lub diagram zależności.
Z racji tego, że diagram relacji jest narzędziem z grupy przyczynowo-skutkowych świetnie nadaje się do analizowania problemów jakościowych. Mogą to być zarówno niezgodności dotyczące konkretnego produktu lub też stwierdzone podczas audytu. Jednak to nie wszystko. Równie dobrze metoda ta sprawdzi się przy rozwiązywaniu innych problemów, jak chociażby tych dotyczących przekroczonych wskaźników jakościowych, spadku poziomu sprzedaży czy też wzrostu fluktuacji pracowników. Może być więc z powodzeniem wykorzystywana niezależnie od branży w jakiej działa dana organizacja.
Kolejne artykuły w każdy poniedziałek!
Obserwuj Jakościowca w mediach społecznościowych i bądź na bieżąco.
Jak stworzyć diagram relacji krok po kroku
Analogicznie jak w przypadku praktycznie każdej analizy problemu niezbędny będzie zespół roboczy. Wyłonić go powinien lider, który koordynował będzie jego pracę. W przypadku problemów jakościowych najczęściej będzie to inżynier jakości odpowiedzialny za dany projekt. Zespół powinien składać się z maksymalnie kilku osób, które stanowić będą wartość dodaną. Unikajmy za to statystów, którzy nic nie wniosą, ale z racji zajmowanego, najczęściej wyższego stanowiska ,chcą uczestniczyć w analizie. Najlepiej jeśli praca z problemem odbywać się będzie bez udziału laptopów. Dotyczy to zwłaszcza wspomnianych statystów, którzy i tak skupieni będą na odpisywaniu na kolejne wiadomości. Zespół ma być z jednej strony kreatywny, z drugiej zaś posiadać dostateczną wiedzę na temat danego produktu, maszyny, projektu czy też zaistniałej sytuacji. Ważna jest również wiedza na temat zasad stosowania diagramu relacji. Dzięki temu wykonywana praca będzie bardziej efektywna. Jeśli nie masz pewności, czy każdy z członków zespołu zna tą metodologie to po prostu prześlij im ten wpis do przeczytania.
Zanim przystąpimy do działania niezbędne będzie jeszcze zdefiniowanie problemu, nad którym musimy się pochylić. Zróbmy to najbardziej szczegółowo jak się da, tak aby uniknąć sytuacji, że wykonana analiza ostatecznie nic nie rozwiązuje. W tym celu najlepiej posłużyć się innym narzędziem jakościowym – 5W2H. Bazuje ono na zadaniu kilku kolejnych pytań co pozwoli na stworzenie opisu stwierdzonej niezgodności w formie krótkiej notatki prasowej. Jeśli jeszcze nie znacie tej metody to warto zapoznać się z osobnym wpisem, który jest jej poświęcony:
Opracowany opis należy pozostawić jako szczegółową informację dostępną dla każdego kto nie zna szczegółów. Natomiast w dalszej pracy bardziej wygodna będzie jego skrócona wersja, którą zapisujemy na środku tworzonego diagramu.
Następnie bazując na burzy mózgów oraz posiadanych informacjach określamy poszczególne przyczyny, które mogły spowodować zaistnienie danej sytuacji. Każdą z nich zapisujemy osobno na bazie okręgu otaczającego nasz problem. Dodatkowo wszystkie przyczyny muszą zostać połączone z analizowanym problemem za pomocą strzałek. Warto zwrócić uwagę na ich kierunek, bo ma on istotne znaczenie. Powinny bowiem ukazywać one relację przyczyna – skutek.
W kolejnym kroku przechodzimy do przeanalizowania tego czy istnieje jakakolwiek relacja pomiędzy poszczególnymi przyczynami. Jeśli stwierdzamy takowy związek to zachowując stosowaną zasadę przyczyna – skutek również łączymy je za pomocą strzałek. Przy czym zwróćmy uwagę na kolejność. Może się bowiem okazać, że jedna przyczyna oddziałuje na drugą, a ta na kolejną. Dodatkowo już na tym etapie możemy także być w stanie zdefiniować co było przyczyną występowania poszczególnych czynników.
Diagram jest gotowy, ale to jeszcze nie wszystko. Musimy go bowiem przeanalizować. W tym celu możemy zastosować jedną z dwóch poniższych metod:
– bazującą na sile relacji – tworzymy matrycę zawierającą wszystkie czynniki zapisane zarówno poziomo jak i pionowo. Następnie dla każdego stopnia relacji określamy punktację. Przykładowo możemy zastosować zasadę, że silna relacja to 3 punkty, średnia to 2, zaś słaba to wyłącznie 1 punkt. Dokonujemy oceny bazując na stworzonym diagramie przypisując każdej przyczynie osobną punktację. Następnie sumujemy wyniki dla każdego wiersza, dzięki czemu możemy już określić najważniejsze powody występowania naszego problemu.
– bazująca na ilości przyczyn – w tym celu tworzymy tabelę, która dla każdego czynnika pozwoli nam określić liczbę wejść oraz wyjść. Następnie sprawdzamy ile strzałek wychodzi z danej przyczyny a ile do niej wchodzi i zapisujemy w naszej tabeli. Z punktu widzenia analizowanego problemu najistotniejsze będzie wyeliminowanie przyczyn, które posiadają najwięcej wyjść.
Diagram relacji krok po kroku
1. Zbierz zespół
2. Określ co jest problemem
3. Zdefiniuj przyczyny wystąpienia danego problemu.
4. Zbadaj związek pomiędzy poszczególnymi przyczynami
5. Wykonaj analizę diagramu
Diagram relacji – przykład praktyczny
Pora na dawkę praktyki. W naszej firmie od dawna mierzymy się z różnymi problemami. Jednak dla szefostwa największym z nich są rosnące w ostatnim czasie koszty. Dział finansowy wykonał analizę ponoszonych wydatków, w której zauważono znaczący wzrost kosztów złej jakości. Problem ten nie był dotychczas analizowany, bowiem przyjęto bardzo łagodne kryteria dla tego wskaźnika. Zatem okazało się, że pomimo dość dużego wzrostu niezgodnych części dalej nie został on przekroczony. Przechodzimy zatem do działania.
Na lidera wyznaczono kierownika Działu Zapewnienia Jakości. Ponieważ temat jest dość poważny do zespołu powołał on przedstawicieli kierownictwa z następujących działów:
– Technologicznego
– Produkcji
– Zasobów ludzkich
– Utrzymania ruchu.
Analizowanym problemem będzie:
Wzrost poziomu kosztów złej jakości
Bazując na przeprowadzonej burzy mózgów zespół zdefiniował siedem różnych przyczyn zaistniałego problemu.

Następnie dokonano oceny zależności występujących pomiędzy poszczególnymi czynnikami. Wyniki przedstawia poniższy diagram relacji.

Pozostał zatem ostatni krok. Ten wykonano bazując na pierwszej z omówionych w tym materiale metod. Zastosowanie oceny bazującej na ilości przyczyn nie wiele by nam dało, bowiem jak można zauważyć na powyższym diagramie z każdej przyczyny wychodzi maksymalnie jedna strzałka.
Lp. | Przyczyny problemu | 1. | 2. | 3. | 4. | 5. | 6. | 7. | Siła relacji |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1. | Duża rotacja operatorów | X | 3 | 3 | |||||
2. | Nieefektywny proces szkoleń | X | 2 | 2 | |||||
3. | Dużo nowych wdrożeń | X | 2 | 2 | |||||
4. | Błędy podczas wykonywania procesu | X | 0 | ||||||
5. | Błędy podczas opracowywania technologii | X | 3 | 3 | |||||
6. | Opóźnienia w procesie produkcyjnym | X | 0 | ||||||
7. | Kiepski stan techniczny maszyn | 1 | X | 1 |
W wyniku analizy stwierdzono, że główną przyczyną wzrostu kosztów złej jakości jest duża rotacja na stanowisku operatora oraz błędy podczas opracowywania technologii. Jednak to nie wszystko, bowiem niezbędne będą dalsze działania. Za pierwszą odpowiedzialny będzie Kierownik Działu Zasobów Ludzkich, który zbada powody dużego poziomu fluktuacji wśród operatorów. Natomiast drugie zadanie przypisane zostało do Kierownika Działu Technologicznego, który przeanalizuje charakter błędów popełnionych w dokumentacji technologicznej oraz jego powody.
Diagram relacji a diagram Ishikawy
Omawiając diagram pokrewieństwa, inne narzędzie zaliczane do nowe siódemki przyjrzeliśmy się bliżej jego podobieństwu do diagramu Ishikawy. Pracując z każdym z nich otrzymujemy bowiem pogrupowane przyczyny zaistniałego problemu. Jednakże ze względu na zastosowaną metodologię finalny efekt może być całkowicie odmienny. Więcej o tym przeczytacie we wpisie:
Również w przypadku diagramu relacji możemy zauważyć duże podobieństwo do diagramu Ishikawy, o czym w sumie wspominaliśmy już na początku tego materiału. Przy czym w przypadku tego drugiego mamy już pewne ułatwienie w postacie z góry określonych kategorii, dla których poszukiwać będziemy potencjalnych przyczyn zaistniałego problemu. Pozwala nam to na zachowanie pewnej systematyki, co może być bardzo pomocne zwłaszcza jeśli analizujemy niezgodności z danego obszaru. Takiego ułatwienia nie daje nam niestety diagram relacji. Jednak to co dla jednych jest pomocne dla innych może być również ograniczeniem. Chociaż w przypadku diagramu Ishikawy nie zawsze tak będzie. Pamiętajmy, że w jego przypadku mamy kilka gotowych szablonów, ale to nie wszystko. Bowiem kategorie możemy w nieograniczony sposób zmieniać, tak aby narzędzie było jak najbardziej efektywne. Możecie się dowiedzieć o tym chociażby czytając wpis poświęcony właśnie tej metodzie:
Metodologia diagramu rybiej ości pozwala na określenie kilkunastu różnych przyczyn oraz późniejszy wybór kilku tych najbardziej prawdopodobnych. Na dalszym etapie poddane zostaną one głębszej analizie z wykorzystaniem chociażby 5Why. Problem jednak w tym, że diagram Ishikawy w żaden sposób nie bada wpływu poszczególnych czynników na siebie, co jest niewątpliwą zaletą jaką posiada właśnie diagram relacji. Dlatego bardzo pomocne może być zastosowanie wszystkich trzech wspomnianych narzędzi, ale w następującej kolejności:
1. Diagram Ishikawy – zdefiniowanie poszczególnych przyczyn problemu według schematu bazującego na wybranych kategoriach
2. Diagram relacji – określenie związku pomiędzy poszczególnymi przyczynami oraz sprawdzenie czy czynniki mogą powodować istnienie kolejnych przyczyn występowania problemu
3. 5Why – szczegółowa analiza wybranych przyczyn
Co prawda ścieżka ta nieco wydłuża czas pracy nad danym zagadnieniem, jednakże dzięki zastosowaniu diagramu relacji ostatecznie możemy wybrać nieco inne przyczyny występowania niezgodności. Warto przetestować taki tok postępowania zwłaszcza w przypadku bardziej złożonych problemów lub takich gdzie pierwsza analiza i podjęte działania okazały się mało efektywne.
Jakie zalety ma diagram relacji?
Zanim przejdziemy do podsumowania sprawdźmy jeszcze pokrótce jakie zalety posiada diagram relacji:
– graficzna forma – wykonana analiza jest czytelna i łatwa do zinterpretowania
– pozwala na szczegółową ocenę – dany problem weryfikowany jest nie tylko przez pryzmat przyczyn jego występowania, ale także na podstawie relacji jakie występują pomiędzy poszczególnymi czynnikami
– współpraca z innymi metodami – świetnie sprawdza się zarówno indywidualnie jak i w połączniu z innymi narzędziami rozwiązywania problemów.

Podsumowując…
Diagram relacji to kolejne narzędzie do rozwiązywania problemów i to nie tylko tych jakościowych. Z powodzeniem może być wykorzystywane w wielu branżach do wykonywania analiz różnych sytuacji. Dzięki wizualnej formie w łatwy sposób pozwala na prześledzenie zależności jakie mogą występować pomiędzy poszczególnymi czynnikami powodującymi zaistniałą niezgodność. Umożliwia zatem głębszą analizę niż chociażby powszechnie stosowany diagram Ishikawy. Jednak w powiązaniu z nim stanowi świetny duet, dzięki któremu możliwe będzie rozwiązanie nawet najbardziej kompleksowych problemów.
Mam nadzieję, że udało Wam się w pełni zrozumieć zasady według, których powinien być stosowany diagram relacji. Wielu z Was zapewne nie stosowało go jeszcze w praktyce, bowiem nie jest on tak popularny jak inne metodologie. Warto jednak to zmienić, bo narzędzie może stanowić bardzo dużą wartość dodaną w naszej codziennej pracy. Jeśli macie jakieś pytania lub chcieliście się podzielić swoimi doświadczeniami to zapraszam do poniższej sekcji komentarzy. Do zobaczenia w następny poniedziałek!