AS9146, czyli jak stworzyć program prewencji FOD
Rozsiądź się wygodnie w fotelu. Zapnij pasy, bo za chwilę startujemy. Przed nami kolejna podróż. Być może służbowa, podczas której odwiedzimy jednego z naszych dostawców. A może też prywatna, czyli zasłużony odpoczynek z rodziną. Niezależnie od kierunku oraz celu podróży samolot coraz częściej staje się naszym pierwszym wyborem jeśli chodzi o środek lokomocji. Zwłaszcza w przypadku dalszych destynacji, gdzie jazda samochodem bądź pociągiem trwała by kilkanaście godzin. Czyli po prostu o wiele za długo. Jednak nie chodzi tylko i wyłącznie o wygodę, ale także o kwestie finansowe. Nierzadko w końcu się zdarza, że cena za bilety lotnicze jest dość korzystna. I to nawet po doliczeniu dodatkowych kosztów jak dojazd z i na lotnisko.
Kolejną istotną kwestią, którą także bierzemy pod uwagę jest nasze bezpieczeństwo. Mimo obaw niektórych osób samolot jest wciąż najbezpieczniejszą formą transportu. Oczywiście od czasu do czasu słyszymy o różnych incydentach czy wypadkach, ale w przełożeniu na ilość realizowanych na całym świecie operacji jest to naprawdę promil. Nie oszukujmy się również, że te występują częściej w regionach, gdzie brak jest istotnego nadzoru nad liniami lotniczymi. Nie bez znaczenia pozostaje także stan techniczny floty.
Jednak na zapewnienie bezpieczeństwa w lotnictwie składa się bardzo wiele przeróżnych czynników. Jednym z nich, na który od wielu lat kładzie się duży nacisk są ciała obce. Wyobraź sobie bowiem sytuację, że podczas lotu pilot rozpoczyna procedurę lądowania. Po zniżeniu na wymaganą wysokość wysuwa podwozie, ale jedno z nich nagle się zacina. Tak jakby coś je blokowało. Chyba nikt nie chciałby znaleźć się w takiej sytuacji a niestety jest ona całkiem możliwa. Przyczyny mogą być różne a jedną z nich właśnie mechaniczna blokada.
Aby skutecznie przeciwdziałać takim sytuacją opracowano standard AS9146, którego rolą jest minimalizowanie ryzyka zarówno występowania ciał obcych jak i uszkodzeń przez nie powodowanych. W tym materiale przyjrzymy się bliżej jego wymaganiom oraz sprawdzimy co jest niezbędne do ich spełnienia. Zaczniemy jednak od wprowadzenia czysto teoretycznego tak, aby poznać pewne różnice występujące w stosowanych definicjach i akronimach. Miłej lektury!
W skrócie
Czytając ten artykuł dowiesz się:
- Czym FO różni się od FOd oraz FOD.
- Jakie są przykłady FOd oraz FOD.
- Jakie elementy należy uwzględnić tworząc program zapobiegania FOD.
- Co narzuca AS9146 w kontekście nadzoru nad wyrobem niezgodnym.
Co to jest FOD według AS9146?
O tym czym są ciała obce oraz jak minimalizować ryzyko ich występowania mówi się w branży lotniczej od wielu lat. Jednak na pierwszy poświęcony tej tematyce standard przyszło nam czekać dość długo, bo aż do 2017 roku. Był nią wydany przez SAE International AS9146. Norma ta definiuje wymagania jakie powinien spełniać Program zapobiegania uszkodzeniom spowodowanym przez ciała obce. Specyfikacja dedykowana jest nie tylko dla przemysłu lotniczego, ale także kosmicznego i obronnego. Co ważne dotyczy ona organizacji projektujących, produkcyjnych oraz serwisowych.
AS9146 określa trzy podstawowe definicje związane z ciałami obcymi:
FO (ang. Foreign Object) – czyli po prostu ciało obce. Może to być przedmiot lub substancja, która występuje na lub w produkcie a nie została zdefiniowana przez dokumentację konstrukcyjną. Zaliczamy do nich przykładowo narzędzia, oprzyrządowanie, przedmioty osobiste, zabrudzenia i wszystko to co nie zostało wymienione we wspomnianej dokumentacji a może powodować uszkodzenie tego lub innych wyrobów.
FOd (Foreign Object Debris) – w dosłownym tłumaczeniu jest to obecność ciała obcego, które jeśli nie zostanie usunięte i nie będzie nadzorowane może doprowadzić do powstania uszkodzenia.
FOD (Foreign Object Damage) – są to jakiekolwiek uszkodzenia produktu spowodowane przez ciała obce.
Mimo, że z FOD mamy do czynienia dopiero w momencie powstania uszkodzenia to potocznie przyjęło się nazywać nim po prostu każde ciało obce. Warto o tym pamiętać, bo teoria nie zawsze musi iść w pełnej zgodzie z praktyką. Ważne jednak, aby osiągnąć satysfakcjonujący cel.
Jakościowiec teraz także na LinkedIn!
Przykłady FOD / FOd
Zanim przejdziemy do zapobiegania to warto byłoby uświadomić sobie z czym dokładnie mamy zamiar walczyć. W przeciwnym razie stworzony program prewencji FOD nie zawsze będzie efektywny. A temat nie jest wcale taki prosty jak mogłoby się wydawać. Przede wszystkim trzeba mieć świadomość, że ciała obce występują w procesie i często nie ma możliwości, aby uniknąć z nimi kontaktu. Oczywiście inne standardy będą panować na wydziale produkcyjnym, inne na linii montażowej a jeszcze inne podczas serwisu. Im dalej w procesie tym większe zagrożenia może nieść obecność ciał obcych. Przyjrzyjmy się zatem przykładom dla każdego ze wspomnianych obszarów.
Linia produkcyjna:
– nieusunięte wióry po obróbce mechanicznej
– brak odpowiedniej neutralizacji kwasów po trawieniu
– brak rozmagnesowania części po kontroli magnetyczno-proszkowej
– nieusunięty śrut po procesie kulowania
Linia montażowa:
– obrączka operatora, która zsunęła mu się z palca
– pozostałość taśmy malarskiej po poprawkach lakierniczych
– luźne elementy, które nie zostały dokręcone z odpowiednim momentem
– zaślepki pozostawione w systemach smarowania
Obsługa serwisowa:
– laptop (!) pozostawiony w skrzydle samolotu
– nieusunięty penetrant po kontroli FPI
– zabrudzenia pod emalią, mogące wpływać na jej przyczepność lub ciągłość powłoki
– boroskop pozostawiony w turbinie
Kolejne artykuły w każdy poniedziałek!
Obserwuj Jakościowca w mediach społecznościowych i bądź na bieżąco.
Program zapobiegania FOD
Zanim przejdziemy do jego omówienia warto podkreślić jeden bardzo znaczący fakt. Program zapobiegania FOD musi wynikać z kierunków rozwoju danej organizacji i mieć pełne poparcie najwyższego kierownictwa. Jego wdrożenie jest jakby nie było dość zasadniczą zmianą, która może wpływać na funkcjonowanie wielu obszarów firmy. Co więcej, kierownictwo powinno wyznaczyć swojego reprezentanta, który będzie odpowiedzialny za stworzenie oraz późniejsze utrzymywanie programu. W sporej większości przypadków będzie to po prostu Kierownik Działu Jakości.
Program zapobiegania FOD jako minimum powinien obejmować poniższe czynniki:
– działalność operacyjną
– obszar zastosowania
– szkolenia i dostęp dla personelu
– zabezpieczanie produktu
– utrzymywanie czystości
– nadzór nad materiałami eksploatacyjnymi, częściami, narzędziami i przedmiotami osobistymi
Jak już wspomnieliśmy zagrożenia związane z ciałami obcymi mogą różnić się w zależności od rodzaju prowadzonego biznesu oraz typu produktu, z którym mamy do czynienia. Dlatego nie ma gotowego wzorca, który z powodzeniem pasowałby do każdej organizacji. Podstawą zawsze będzie podejście oparte o analizę ryzyka, które pozwoli nam skutecznie zdefiniować obszary, które mogą wymagać odpowiedniego nadzoru. Świetnie w tym celu sprawdzi się chociażby FMEA, o którym przeczytać możecie w osobnym wpisie na blogu:
Program zabiegania FOD musi mieć formę udokumentowanej informacji oraz być okresowo weryfikowany pod kątem swojej efektywności. Zaś jego skuteczność komunikowana zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji.
Działalność operacyjna
Minimalizowanie ryzyka FOD może odbywać się na wielu płaszczyznach a także na różnych etapach powstawania wyrobu. Począwszy chociażby od założeń projektowych, które w jakimś stopniu pozwalają ograniczyć potencjalne zagrożenia. Przykładowo otwór przelotowy może być w mniejszym stopniu narażony na obecność ciała obcego niż jego nieprzelotowy odpowiednik. Jeśli coś do niego wpadnie to istnieje większe prawdopodobieństwo, że również z niego wyleci. Otwory przelotowe są również łatwiejsze do czyszczenie jak i inspekcji. Oczywiście to nie jest tak, że sobie nagle zamienimy jeden typ w drugi. Ale czasem po prostu jest możliwość wyboru jednego z kilku rozwiązań.
Kolejnym czynnikiem jaki należy wziąć pod uwagę jest proces technologiczny wyrobu a dokładniej sekwencja operacji. Dokumentacja procesowa powinna także jasno identyfikować elementy produktu, które są najbardziej narażone na występowanie ciał obcych oraz określać metody ich skutecznego zabezpieczania. Zwróćmy jednak uwagę , aby same środki zaradcze również nie powodowały uszkodzeń. Dotyczy to też chociażby maskantów stosowanych podczas procesów specjalnych a nawet środków ochrony osobistej, które w przypadku braku nadzoru mogą znaleźć się tu i ówdzie.
W przypadku każdej operacji należy zdefiniować odpowiednie metody czyszczenia. Nie zawsze będzie to jednak mycie alkaliczne czy rozpuszczalnikowe. W zależności od potrzeb i rodzaju procesu równie często może być to czyszczenie sprężonym powietrzem, które skutecznie usunie różne drobinki. Dobrze sprawdzi się ono także do suszenia części po procesach galwanicznych.
Niezależnie od tego jak skuteczne będą środki prewencyjne warto jeszcze się upewnić, czy rzeczywiście produkt jest wolny od ciał obcych oraz ewentualnych uszkodzeń przez nie powodowanych. Metody oraz etapy kontroli powinny brać pod uwagę rodzaj produktu z jakim mamy do czynienia oraz wykonywane operacje.
Obszar zastosowania
Różnego rodzaju kolorowe oznaczenia mogą być pierwszą rzeczą jaka przyjdzie nam do głowy w kontekście programu prewencji FOD. Nie są to jednak wyłącznie tabliczki o niebieskim, żółtym czy też czerwonym kolorze, ale skuteczny system informacyjny. Dla każdej osoby, która wchodzi do danej strefy jest to przede wszystkim czytelna informacja o ryzyku związanym z ciałami obcymi.
Jednak same kolorowe tabliczki to nie wszystko. A właściwie to nawet one nie są obowiązkowe. Bo według wymagań normy powinniśmy wdrożyć zarządzanie wizualne, które zapewni jasną identyfikację danej strefy. Zatem to jaką metodę wybierzemy zależeć będzie już tylko i wyłącznie od nas.
Podstawą do zdefiniowania jakichkolwiek stref powinna być analiza ryzyka. Na jej podstawie będziemy w stanie określić jak krytyczne są poszczególne obszary naszej firmy. Niezbędne oczywiście będzie wzięcie pod uwagę typu produktu z jakim mamy do czynienia oraz co właściwie z nim w danej strefie robimy.
Bazując na wspomnianej analizie ryzyka będziemy wstanie stworzyć wymagania mające zastosowanie dla każdego z obszarów. Inaczej w końcu postępować będziemy tam, gdzie ryzyko wpływu ciał obcych na produkt jest ogromne a inaczej tam gdzie jest po prostu marginalne. Dotyczy to chociażby metod zabezpieczania produktu, utrzymywania czystości czy też nadzoru nad wyposażeniem. Również inne szkolenia dedykowane będą dla obsługi serwisowej a inne dla pracowników obróbki mechanicznej.
Szkolenia i dostęp dla personelu
Jeśli chcemy, aby podejmowane środki były skuteczne to nie możemy zapomnieć o dedykowanych szkoleniach. Dotyczą one pracowników firmy, ale mogą również i osób z zewnątrz. W tym drugim przypadku będzie to już nasza decyzja. Jeśli jednak nie zapewnimy takiego szkolenia to na każdym kroku będziemy musieli naszego gościa eskortować.
Rolą naszej organizacji będzie zdefiniowanie nie tylko zakresu takiego szkolenia, ale też wybranie odpowiedniej metody w jaki dana wiedza będzie przekazana. Samo szkolenie nie powinno być także czynnością jednorazową. Bo jak wiadomo pewne informacje z czasem mogą się ulotnić. Zwłaszcza jeśli na co dzień nie mamy do czynienia z określonymi elementami.
No dobrze, ale przeprowadzenie szkolenia to jedno, pytanie tylko ile z niego utrwalą słuchacze. Dlatego konieczne będzie także zapewnienie odpowiednich metod weryfikacji efektywności szkolenia. Może to być chociażby egzamin, ale także i bazowanie na różnego rodzaju wskaźnikach związanych z niezgodnymi produktami uszkodzonymi przez ciała obce.
Dla osób, które miały już co nieco do czynienia z Systemem Zarządzania Jakością nie będzie również nowością, że niezbędne będzie przechowywanie dowodów z przeprowadzonych szkoleń.
Zabezpieczanie produktu
Sprawa wydaje się być prosta. Jeśli odpowiednio zabezpieczymy wyrób to nie dojdzie do jego zanieczyszczenia ciałem obcym a w efekcie także i uszkodzenia. Cóż, tyle teorii. W praktyce często okazuje się to nie do końca możliwe do wykonania. Miejmy się zatem na baczności.
Są różne formy zabezpieczania produktu. Jednym z podstawowych problemów, z którym dość często można się spotkać, jest obecność korozji na częściach. Podstawą jest oczywiście zdefiniowanie odpowiednich metod konserwacji części a później po prostu ich przestrzeganie. Pamiętajmy jednak, aby wziąć pod uwagę nie tylko składowanie gotowego produktu na magazynie oraz jego późniejszą wysyłkę do klienta, ale także to co z nim się dzieje na etapie produkcji. Często bowiem się zdarza, że przerwa pomiędzy poszczególnymi operacjami wynosi kilka dni. Można wówczas stosować różnego rodzaju oleje, czy też worki z inhibitorami antykorozyjnymi. Również niektóre chłodziwa stosowane podczas obróbki mechanicznej potrafią przez krótki okres czasu zabezpieczyć produkt przed korozją.
Kolejną kwestią jest składowanie części na etapie produkcji. Powinniśmy wyznaczyć dedykowane strefy, gdzie będą one czekać na kolejną operację. Weźmy tutaj pod uwagę ryzyko występowania różnych zanieczyszczeń z innych procesów a także transport wewnętrzny. Jednak sama lokalizacja to nie wszystko, bowiem ważną kwestia jest także czystość samych pojemników lub palet, gdzie dane części będą się znajdować. Nie zapominajmy też o przeglądach serwisowych i naprawach, które okresowo odbywają się na różnych stanowiskach pracy.
Istotnym czynnikiem w kwestii zabezpieczania części jest też ich czyszczenie o czym przed chwilą wspominaliśmy. I to zarówno przed jak i po wykonaniu danej operacji. Tak, aby zapewnić, że różne pozostałości z procesu zostały usunięte z powierzchni części oraz otworów. A skoro już jesteśmy przy otworach to pamiętajmy, że zwłaszcza one są narażone na występowanie ciał obcych jak i FOD. Dlatego powszechną praktyką jest ich zabezpieczanie różnego rodzaju zaślepkami. Ale uwaga, w przypadku ich stosowania postawmy na kontrastowe kolory takie jak żółty albo czerwony. Dzięki temu będą lepiej widoczne i z większym prawdopodobieństwem usunięte na etapie montażu.
Utrzymywanie czystości
Ten element programu prewencji FOD dla nikogo nie powinien być zaskoczeniem. Nie dojdzie do uszkodzenia produktu ciałem obcym, jeśli nie będzie ono w nadmiernej ilości zalegać na stanowisku pracy.
Tak jak już wspomnieliśmy w przypadku wielu procesów nie unikniemy różnych odpadów. W końcu ciężko wyobrazić sobie obróbkę mechaniczna bez obecności wiór, kulowanie bez śrutu, procesy galwaniczne bez taśm maskujących i tak dalej. Ważne jest jednak, aby odpowiednio nimi zarządzać.
Metody utrzymywania czystości powinny być dostosowane do krytyczności danego obszaru. Im jest ona większa tym również większy nacisk powinniśmy kłaść na utrzymanie czystości. Podstawą jest wyznaczenie odpowiednich stref, gdzie znajdować się będą pojemniki na odpady. Kolejną kwestią jest zdefiniowanie częstotliwości ich opróżniania. W końcu co z tego, że posprzątamy stół, jeśli ze znajdującego się tuż obok kontenera będą wysypywać się odpadki. Może odbywać się to cyklicznie w przypadku mniejszych pojemników. Przykładowo raz na zmianę zakładając, że jest to wystarczające. Dla większych kontenerów, gdzie wsypywane będą chociażby wióra, możemy określić maksymalny dopuszczalny poziom zapełnienia. W przypadku jego przekroczenia osoba odpowiedzialna otrzyma sygnał o potrzebie wymiany danego kontenera. Oczywiście nie zapomnijmy o pozostawieniu w nim pewnej strefy buforowanej, bo na jego podmianę będziemy musieli zapewne chwilę poczekać.
Stoły, na których kładzione są części powinny być sprzątane po zakończeniu danej czynności. Tak, aby w przypadku położenia na nim kolejnej sztuki nie doszło do przypadkowego uszkodzenia. Analogiczne podejście może być potrzebne w przypadku maszyn, ale to już są przypadki indywidualne.
Podstawową zasadą powinno być pozostawianie stanowiska pracy w czystości przed jego opuszczeniem. Dlatego operatorzy przed zakończeniem zmiany powinni zaplanować co najmniej kilka minut na ostateczne posprzątanie i weryfikację, czy wszystko jest w należytym porządku.
Powszechnym rozwiązaniem jest zastosowanie metodologii 5S, której rolą jest zapewnienie standaryzacji stanowiska pracy oraz wykrywanie różnego rodzaju problemów. Narzędzie to dość szczegółowo omówione zostało w materiale:
Nadzór nad materiałami eksploatacyjnymi, częściami, narzędziami i przedmiotami osobistymi
Nacisk powinien zostać położony także w kontekście nadzoru nad materiałami eksploatacyjnymi, częściami wykorzystywanymi podczas montażu lub serwisu a nawet przedmiotami osobistymi personelu. Niezależnie od wykonywanych czynności powinny być one monitorowane a w przypadku zgubienia dodatkowo raportowane.
Ciekawostką dla niektórych może być fakt, że w przypadku linii montażowych niektórych producentów istnieje kategoryczny zakaz wnoszenia przedmiotów osobistych na stanowisko pracy. I dotyczy to tak powszechnych rzeczy jak chociażby obrączki czy długopisy. Ostatecznie dużo łatwiej jest je nadzorować poza obszarem montażu niż znaleźć w przypadku zgubienia.
Nieco więcej uwagi należy poświęcić na nadzór wszelkiego rodzaju narzędzi, których przecież nie jesteśmy w stanie uniknąć. Istotne są między innymi metody przechowywania i zabezpieczania narzędzi, zarządzanie nimi a także ich identyfikowalność, lokalizacja czy też stan. Jeśli stosujemy wyposażenie według indywidualnego projektu to również weźmy pod uwagę ryzyko jakie mogą one sprawiać w kontekście generowania ciał obcych.
Uszkodzone narzędzia, gdzie odłamała się jakiś element lub też po prostu ich zagubienie powinny być raportowane w celu zminimalizowania ryzyka wpływu na produktu.
FOD – Nadzór nad wyrobem niezgodnym
No dobrze, ale co zrobić jeśli wdrożyliśmy odpowiednie środki, aby zabezpieczyć się przed FOD, ale jednak doszło do uszkodzenia części? Spokojnie można by odpowiedzieć, że tak się zdarza i nie jest to nic nowego. W końcu na etapie analizy ryzyka nie jesteśmy nigdy w stanie wszystkiego w pełni przewidzieć. Dodatkowo należy pamiętać, że podejmowane działania w większości przypadków mają na celu to ryzyko wyłącznie zminimalizować, ale nie wyeliminują go całkowicie.
W kwestii samego postępowania z wyrobem niezgodnym AS9146 rozszerza wymagania systemowe wynikające z innych standardów. Chociażby powszechnie stosowanego w lotnictwie AS9100. Przede wszystkim każdy przypadek stwierdzenia obecności ciał obcych lub też uszkodzeń przez nie spowodowanych musi zostać odpowiednio udokumentowany. Dlatego jeśli nasz proces nadzoru nad wyrobem niezgodnym tego jeszcze nie uwzględnia to wymagać będzie on pewnych zmian.
Co więcej, tego typu przypadki powinny być dodatkowo raportowane podczas Przeglądu Kierownictwa. Dotyczy to także wszelkiego rodzaju niezgodności związanych z funkcjonowaniem samego programu zapobiegania FOD.
Więcej na temat wymagań normy AS9100, do której właśnie nawiązaliśmy przeczytacie w osobnym wpisie na blogu:
FOD a korzystanie ze źródeł zewnętrznych
Niezależnie od typu produktu jaki wytwarzamy niezbędne będzie korzystanie z mniejszych lub nieco bardziej rozbudowanych łańcuchów dostaw. Dlatego podejmując środki zapobiegawcze nie możemy zapomnieć o źródłach zewnętrznych. W zależności od zdefiniowanego poziomu ryzyka powinniśmy zapewnić spływ odpowiednich wymagań do naszych dostawców. Tak, aby zapewnić, że dostarczony produkt będzie wolny zarówno od FOd jak i FOD.
Podsumowując…
Świadomość co do zagrożeń spowodowanych przez ciała obce z roku na rok jest coraz większa. Efektem tego jest również opracowany w 2017 standard AS9146. Nakłada on na organizacje z branży lotniczej, kosmicznej i obronnej szereg wymagań mających na celu ograniczenie ryzyka zarówno występowania ciał obcych na lub w produkcie a także uszkodzeń przez nie powodowanych.
Norma definiuje jakie czynniki należy wziąć pod uwagę podczas tworzenia i utrzymywania programów zapobiegania FOD. Wśród nich wymienić możemy chociażby działalność operacyjną, obszar zastosowania, szkolenia i dostęp dla personelu, zabezpieczanie produktu, utrzymywanie czystości, nadzór nad materiałami eksploatacyjnymi, częściami, narzędziami i przedmiotami osobistymi.
Mam nadzieję, że artykuł ten pozwolił Wam lepiej zrozumieć potencjalne zagrożenia jakie mogą pojawiać się na różnych etapach zarówno produkcji czy też serwisowania wyrobu. W poniższej sekcji komentarzy możecie się podzielić swoimi doświadczeniami jeśli chodzi o metody zapobiegania FOD. Do zobaczenia w następny poniedziałek!
